30/04/16

Un die, ũa frole (8) : cha de l'India



Al cha de l’India yê ũa de las plantas mas uźadas pu’las nuôssas abos. Aquesta planta sirve muitas vézes pra trata las dulores de barriga. Sirve tamiên pra cura lus animales quandu ténen purblémas antestinales.
Pra mi, siêmpre fui ũa planta mi cheiroźa. Un cheiru que siêmpre gustei, anque nun m’ides ancreditar, nunca tumei’l cha esse ! Mas hai outra couźa, aquessa planta, al nome qu’eilla ten fui siêmpre un mistériu. Aquesse mistériu fui-me pur fin reźulvidu pur uns moçus sturianus que stan n’un grupu dal Facebook. Son mi spiêrtus y llougu me salirun cu’la respuôsta.



Al cha de l’India ven dal Méxicu. Y yê pur issu qu’eilla assi se chama (lumbrai-vus dals spañolus que queriên ir pa l’India y furun a parar nas Américas; pensorun qu'habiên ido na India !). Ya lus açtécas naquel tiêmpu gastaban de la planta purque tenie malzina. Nal que parréce, la planta fui antreduzida n’Ouropa an 1577. La planta yê cuinecida cume té del puertu u té de monte nas Sturias y té de España na Galiza.
N’Ouropa yê ũa planta que solu s’uźa nu norte la Peninsula Eibérica y nu sul la França y talvéç an Marrocos. An França (onde la chaman thé du Méxique) anté se fai un licor d’eilla. Mas ende tamiên, nunca purbei !
Ye ũa planta mi cuinecida nas Américas, y nu Méxicu quaisque l’amprégan cume nos la salsa ! Scalla serie buônu nos tamiên punermus un poucu de cha de l’India na massa u anté an turtiêllas ! Scalla yê méźmu buônu... y nun l sabémus.
 


You stube a pensar. Scalla se nos la chama-mus assi yê purque scalla fumus de lus purmeirus n’Ouropa an gastarmus d’eilla. Scalla un die, viênu un de las Américas y dixu : « Eiqui vus trayu cha de l’India que yê mi buônu pa la barriga… » Y ala assi ficou !

Al nome an latin yê Dysphania Ambrosioides. An doutras lliênguas yê tamiên cuinecida cume Epazote