30/10/07

Uso de la Lliêngua...


Diç quales son las çfrenças y ancuôntra la verdadeira !

Al arrepilado de Cicuiro


Diç que lo viren passar...

Pauliteiro ou Paleiteiro ?

Ya nun yê al purmeiro que diç purque scrivo "paleiteiro" y no "pauliteiro"... Pus simplesmiente purque "pauliteiro" yê ua palabra Purtuêsa que ven de "pau". Y dessa maneira pouco la uso purque ende scrivo an Mirandês...(nun sei se vos destes decuônta !) Quando éra pequerrico you dezie "paleiteiro" y siêmpre disse assi y nunca naide me corregiu ! You aceitei essa palabra cum se fussa Mirandêsa. Y pur'acaso se pensarades bien "paleiteiros" ven de "palicos", cul "i" que passa ha ser "ei" cum an : idade > eidade. Pur isso uso essa palabra !

26/10/07

Protegir ũa lliêngua yê pansar neilla cada die

Al "s" antervocalico yê ende representado pur un "s" cun cedilla.

La Lliêngua Mirandêşa

Quien dirie qu’antre los matos eiriçados,

Las ourriêtas y los rius d’essa tiêrra,

Vivie, como al chougarço de la siêrra;

Ũa lliêngua de sons tan bariados ?

Mostre-se y fala-se essa lliêngua, filla

D’un pobo que ten neilla al choro y ‘l canto !

Nada pur ciêrto mos cautiva tanto

Cum la form’an que l’eideia brilla.

Desgraciado d’aquel, qu’abandunando

La partrie an que naciu, la caşa y ‘l huôrto,

Tamien se squece de la fala ! Quando

Al furdes ha ver, talveç que steia muôrto !

Y assi yê, desgraciado d’aquel que se squece de la fala ! Hoije an die, ya nun hai que tener vergoña de falar al Mirandês. No ! Nun yê Purtuês que falamos, mas si la nuôssa lliêngua, segunda d’un peis bien pequerrico. Las Tiêrras de Miranda, antriçadicas antre dous armanos que quando éran pequeiños andavan al strellouço, éra y yê bien çfrente dal resto que you vie;

Al pastor lliêva an riba dals ombros ũa capa, ũa capa d’honra, yê assi que se diç. La tie, dal fruto dal tiêmpo passado culos chibos saca queişos a muntones. Y cu’la grana de la tiêrra fai pan qu’amassou y cuziu nun forno que ten mas de treziêntos años ! Quantas vezes los sous antes passados ferien esses jestos qu’eilla daprendiu de su’mai. Al Mirandês sta bien atadico cun esses traballos.

Soutro’die éra assi, mas d’eiqui an uns pouquechicos de dies, quando esses traballicos seran d’outros tiêmpos al Mirandês marchara-se. Marchar ? Y marcha pr’adonde ?


Nunca houvo an tod’al llugar

Ũa rapaza mas guapa !

Quien, drento de la su’capa,

Pudiera drumir, suñar !

[...]

You de ciêrto que studara

La ciência mas cumpreta

Ne las sues llanas pretas

Ne las tintas de la su’cara.


Si, home ! Pr’adonde ? Habera d’outros sitios adonde se fala Mirandês ? Pus sabes bien que no. Al Praino yê la tiêrra dals Mirandêşes, tal cum al Mirandês yê la lliêngua d’aquessa giente qu’ende vive ! Anton yê assi, que you te pido de falar-se essa lliêngua que te faloran los tous abos de saia y calças, los tous pais, y tod’aquessas pessonas que coinecieste. Fala Mirandês purque outros nun l’han de falar pur ti. Vai-t’alla, vai y diç-lo a outros, outros que faren cum tu... Y açpuis vuôlveras y cunteras-me !

S’aquel que para solo camina

Vos dezir :-Arrecula mucidade !...

Vós arrespondei-le (la reşon ‘l ansina):

-Nun se defan assi la Lliberdade !



You vos saludo alégre, antuşiasmado,

Moços, a quien caléçe un sol tan puro,

Valiêntes struidores dal passado,

Atrebidos suldados dal feturo !

Textos de Zé Lleite de Vasconcellos (José Leite de Vasconcellos) adaptados pur Tiêgui Albes (Thierry Alves).

18/10/07

Nace un forum Stur-Lleonês



Naciu hai algua semanas ya un forum Stur-Lleonês, pur ancuanto nun sta alla ningun Mirandês, mas cunividuvos ha alla participar y yê ua buôna maneira pra los Mirandêses de s'abriren un pouco pa llado de las Asturias... Y finalmiente ver que eilles tamien tenen la mesma lliêngua !!!
Teneis ua ligaçon ende a la dreita de la pageina :
http://lliasmir.mundoforo.com/

Llembrança de las nuites Alistanas...

De la squiêrda pa la dreita : Felipe, Tiago, Micaiel y Vitor.

Y tu... donde éres guapo ?
You... You sou de Cicuiro... Cicuiro de Aliste ! ;-)

16/10/07

Placa toponimica an Mirandês

Ende vos deixo outro eisemplo de placa toponimica an Mirandês
Fuônte de la Capiêlla de la Lluç, Costantin

Los sploradores : d'onte anté hoije.

Los sploradores de Cicuiro son rapazes que van pouco a pouco splorando y trazendo an vista nuôvos tesouros olvidados pula giente y 'l tiêmpo que se vai passendo. Formados ya hai quaije diç años cumeçoran pur ser apenas quatros : Vitor, Oscar, Herberto y Tiêgui. Pouco a pouco, cada año se mos viêno juntando mas mucidade anté qu'astaño aceitemos ua rapaza !

Oscar, Vitor y Herberto

Los que ya tenen mas speriencia son los xefes (Vitor, Oscar, Herberto y Tiêgui) los outros son cavalleiros (mas d'un año de pratica) ou añiêgos (menos d'un año de pratica).

Un splorador buendo ua cerveisa...

L'eiquipamiento de los sploradores yê bastante simples; Un carro de muitos cavallos y bien fuôrte, uas chaças buônas, lluzes, cuôrdas, binoclos, y un perro Mirandês.

Un de los nuôssos carros

Tamien tenemos camaras pra filmar y sacar retratos... y al resto yê ua eiquipa bien spiêrta pr'anvestigar de l'arquéologie (busca de monumientos Zoelas) anté la spéléologie
(anvestigaçon de las minas de la raia).

Mesa Zoela de sacrificios

Vamos anton eiqui falar de toda l'eiquipa de los sploradores Cicuiranos, sperando qu'eilla s'anrequeça año açpuis año...


Dañel, André, Loran y Taco ne la mina de los Raposos


André : Añiêgo, ele vive an Cicuiro. Ya participou an alguas sploraçones de la raia y de las minas.

André a la mina dal Cudeço


Loran : Añiêgo, stan an Burdeus, França y participou a l'anvestigaçon de ciêrtos monumientos Zoelas.

Loran anvestigando ua mesa de sacrificios


Eloi : Añiêgo, vive an Cicuiro. Ya ten feito ua sploraçon de la raia y studa diariamiente al pobo dal ribeiro de Cicuiro.

Eloi ne la siêrra de la Lluç


Micaíel : Añiêgo, vive an Burdeus, França. Ten splorado la raia ralas vezes.

Micaiel nal poste de vejia de la lluç


Sandra : Añiêga, vive nal Porto. Yê la purmeira rapaza sploradora ha antrar ne la nuôssa eiquipa. Fizo ua sploraçon de la mina de los Raposos.


Oscar y Sandra a la mina de los Raposos


Tiago : Cavalleiro, vive an Cicuiro. Ya ten algua pratica de la sploraçon de la raia, de las minas y anté mas !

Tiago y André a la mina dal Cudeço


Dañel : Cavalleiro, vive an Burdeus, França. Deiqui an pouco tiêmpo ele passara ha ser xefe ya qu'alguas vezes inda yê mas tonto que nos todos réunidos ! Ten buôna pratica de las cundiçones de trafico ne los caminos de la raia.

Dañel nal castiêllo de la Lluç


Herberto : Xefe, vive an Paris, França. Ten buônos coincimientos téoricos, mas ind'al custa bastante andar de chaça. Pra mas acuntece 'l muitas bobices ; caïedadas sptaculares, chaça que s'al strampalla siêmpre.

Herberto a la mina de los Raposos



Tiêgui : Xefe, vive an Burdeus, França. Coinece bien al terreno de la raia y paratica alla bastante an chaça ou an chancas. Fui ele que çcubriu tod'los monumientos Zoelas de Cicuiro.

Tiêgui an Sant'Amaro, Cicuiro


Oscar : Xefe, vive an Cicuiro. Yê algo duro mas gustamos todos dele, pus yê al nuôsso xefe fundador de la sploraçon. Ten muy buôna pratica de la cunduçon an terreno malo.


Oscar a la mina dal Cudeço

Ende sta, ya los coineceis agora ! S'un die vedes a ua banda de tontos an riba d'uas chaças ou ua carriña nal monte cun toda la fuôrça... pensai bien quien puderan ser !

Arabe y Basco nal Mirandês

Que Dius mos dé buônas tardes ! Açpuis d'haber anvestigado algo an vuôlta d'alguas palabras Mirandêsas ancuntrei que talveç son de ourige Basca y ua anté yê Arabe. Al Arabe ya sta bastante presente nal Purtuês cum nal Mirandês, eisemplo : alcatron, alforja, aldé (Purt. Aldeia),... La meior parte de las palabras qu'ampeçan pur "al" son Arabes, assi tamien acuntece cun al nome de las cidades : Alcañices, que seguenefica "las eigreijas". Ua palabra d'ourige Arabe, mas qu'anté hoije nun se sabie bien d'adonde eilla venie yê "tabafeia", que fai parte dal fumeiro trasmontano, mas que so se chama assi nal Praino. Yê feita de carne cuzida nun pote (an riba dal llume) de cuchino y de pita mesclada cun pan, salsa y allo. Al nome mesmo de tabafeia mos diç cum yê qu'esse fumeiro yê feito, ende sta l'eitimologie : tabafia (Arab.) > tabafeia (Mir.) La palabra tabafia seguenefica an Arabe "sta cuzido an mi"; La tabafeia sendo al unico chouriço feito cun carne cuzida. Nal Mirandês tamien se puôdan ancuntrar palabras que you penso d'ourige Basca, eillas talveç fuôran trazidas pula giente d'Asturias que stava ya mas an cuntacto cun los Bascos. Se assi fui, eillas tamien deven de star an Sturiano... txabola (casa) > chabola (casa de pastor, ou casa mal azada). txosna (casa) > chorça (cabaña) txupin (casa) > choupana (capote de los carros ou cabaña mal feita) > chupaina (abrigo feito cun scuôbas usado ne las hurtas pra protegir dal gelo) atxikiri (pegado)> achin (maneira Mirandêsa anciana de llebar los garotos, atados a las cuôstas de la mai cum an Africa). txitxi (carne) > chicha (carne). txitxirio > chicharos. txakur (perro) > charro. arren > arre (arre Dios, arre coño, ...) arre > arre (usado pra los animales)

08/10/07

Al raiano y la toponimie de las rugas

Un die que stava passiando pur Cicuiro, dixo-me un tiu se you ya habie visto las placas de los nomes de las ruas an Costantin. Ele splica-me anton que stan mal scritas y que nunca ele falou al Mirandês qu'an eillas sta scrito !

You lluôgo 'l dixe : Yê purque stan scritas nal Mirandês central ! Yê la cunvençon y yê assi qu'eilles falan ende a baixo ! L'home alla se cuntentou de la respuôsta que you 'l podie dar, mas si ten rezon y pur isso d'ua pedalada me fui alla ver.

Placa toponomica de Costantin

A la purmeira miradela, nun se puôde dezir al cuntrairo, essa placa sta scrita an Mirandês ! So qu'esse Mirandês nunca naide lo falou an Costantin, so sendo un que passa-se pur'ende y que fusse de Malladas pur eisemplo ou d'uas tiêrras d'aqueilles llados ! Vou anton vos amostrar cum yê que se poderie dezir se fusse ua pessona de la raia que habie puôsto esse nome. Pur isso vamos fazer ua scriçon palabra pur palabra :

-Rue : Essa palabra nun s'usa ne la Raia. Essamos mas "rua" ou inda "ruga".

-de l : Anque ya l'ouvie dezir an Costantin mesmo, isso usas muy pouco, yê mas "dal".

-bairro : Eiqui entra al que you chamo "la troca de las letras" cum an : agua (Purt.) > auga (Mir., Purt. Norte y Gall.). De la mesma maneira nos dezimos anton "barrio".

-alto : Essa palavra nun s'usa nessa situaçon. Pra falar d'un ponto géografico usamos mas "an riba", "alla riba", etc... "Alto" serie mas pra falar d'ua pessona : "Hui ! Stas muy alto !"

Pur fin, al toponimo, acho you, que se fusse scrito a la maneira de la raia serie mas : Ruga dal barrio d'alla riba. Al que yê cumpretamiente çfrente !

An vuôlta de la lliêngua

Ver tamien aquessa noticia.
Ya hai un ciêrto tiêmpo qu'ando ha pensar nessa cousa dal "s antervocalico" bien particular dal Mirandês y dal Purtuês dal Norte.
Esse "s" ten al son dal "j" Françês, cum caja (casa), jmola (smola), eijemplo (eisemplo)... Penso you que pur anfluencia dal Purtuês hai alguas palabras que nos screvimos mal, son "eigreija", "cerveija", "cereija", ...
You acho que cum al "s" antre vogales se prenuncia "j" anton essas palabras deverien de se screvir : eigreisa, cerveisa, y cereisa, tal y qual cum an Françês : église, cervoise, cerise.
Ou anton, se nun yê assi, purque nun screvimos : caja, jmola, eigreija, ... ?

El diç que si !

Alcino diç mos que si. Que los Cicuiranos son muy valientes cun tantas copas qu'eilles gañoran y tod'las cousas qu'eilles fazen. Agora tamien ele quier ser de los valientes, pur isso dixo-m'ele qu'ampeçaba desd'hoije ha tantar buer cerveisa pulas narizes !
Cum lo pudeis ver nessa fetugrafie, el ya lo sabe fazer bien y anté me dixo que l'iban ha dar ua copa y screbir al sou nôme num llibro pu essa alblidade qu'el ten !

04/10/07

La Raia y al Mirandês ne la tervizon !

Apereciu hai poucos dies atras ua reportaige suôbre la nuôssa lliêngua, que fui feito ne los pobos de Costantin y Infainç. Inda bien ! Sta bien purreiro, si señor ! Ende vos-lo deixo.

Passando pur Infainç...

Esse pobo yê talveç al que mas variantes dal sou nome ten, yê Einfainç, Infainç, Infaines, y inda mas que nun se me rellembran agora !Essas fetugrafies fuôran tiradas nal mês de Março d'astaño... uns dies antes que las froles salan de la tiêrra.
Uns kilontros açpuis de salir de Costantin s'ancuôntra a Infainç, al ultimo pobo de la Raia. Antes de chegar ne la strada sta alla sptadica ua cruç que talveç fui uas de las purmeiras ha ser puôsta, de tanto gasto qu'eilla sta. Yê la cruç dal Sartigallo.


Cruç dal Sartigallo

Al antrar an Infainç naqueilla cuôsta, que me custa cum Dios ha choubir quando vengo de Miranda an chaça, hai ua curva, y ende hai un çarrado cun... si... burros !

Burros de Infainç

Al pobo yê coincido pur tener un de los mas bien cunservados santuairos dal Praino. Isso nal que dizen uns, serbiu pra fazer rituales de passaige de nino pra home ou seia pra guerreiro, mas isso ya fui an tiêmpos remotos.

La peiña de la rudeira



Quando se sal de Infainç, al vuôlver a Costantin da pra ver al ampeço de la siêrra de Lluç, adonde eilli se fai ua romaria bastante buôna cun giente dal norte de la peninsula, de Lisboa anté San Sebastian.


La Lluç al loinge

Al guerreiro solitairo !


Ai ! S'el visse cum sta isso...

Entre Sabor e Douro, 1908, p.234 :
"[...] Que Miranda saia do esquecimento vergonhoso em que os poderes publicos a têem tido mergulhada ha tantos annos, e que o paiz lhe recupere os prejuizos que por sua causa soffreu com as guerras que tantas vezes lhe assolaram o territorio,- é o que nos desejamos."

p.219 :
"Quem olhar para um mappa de Portugal, vê logo esta triste e isolada cidade ao alto, no canto mais oriental do paiz, da provincia de Traz os Montes e da região que vimos descrevendo, na margem direita do rio Douro, do qual dista apenas 2 kilometros [...] e là no centro a triste Miranda, isolada como um guerreiro que procura viver solitario, quando os seus feitos heroicos são pagos com ingratidão.

Esta cidade é realmente uma triste prova das alternativas a que estão sujeitas as povoações, como as familias e os homens. Nobre e antiquissima cidade da Luzitania, depois de receber dentro de seus muros grandiosos e resplandecentes poderes sociaes, chegou a tal decadencia que, até perdeu a séde de bispado e a praça de guerra."


02/10/07

Quando yê que Miranda se assume cum yê, c'ua lliêngüa ?

Protegir ua lliêngua yê pensar neilla cada die... assi tamien se puôdie haber chamado al que stou eiqui screvindo. Ya hai muitos años que nun se fala Mirandês, an Miranda mesmo (los pobos dal Praino cuntiuan ha falar-lo, claro).
Desde pouco ya se torna ha falar outra veç, graças al traballo de muita giente, nun vou eiqui ha dar nomes, mas son purssores, outras son pessonas que quiêran ir an frente, para mudar la dona.

Mas hai ua cousa an Miranda que you nun gusto nada, ou seia que me rafode muito... yê que los comerciantes scrieven an Castellano y yê "rabajas", "estamos abierto", .... y mas y mas, que anté parece vergoña.

Cun cantano que tenemos ua lliêngua... pr'al que la queremos anton se no pra'l'usar ? Anté supongo que los Xinêses ya saven mas Castellano do que Purtuês, y nun falo de Mirandês !

Anton nun se puôderie fazer ua lei que diç pra nun screvir an Castellano ? Hai ende an Miranda giente que tenta protegir ua lliêngua y outros que zantresse nun la usan !

La meior partes de los Spañoles que venen an Miranda son de Zamora, Lleon, Salamanca, Benavente, Sturias... Y al que vevan ha fazer ? Pus venen ha passar tiêmpo, y ver y ouvir falar Mirandês ou seia Stur-lleonês purqu'eilles tamien ya 'l faloran !

Eisemplo d'uso de la lliêngua Basca an França


Al Mirandês puôde ser usado an todas las cousas y pra mas todo al que toca nal turismo. Purque un turista quiêra ver cousas çfrentes de las que vei tod'los dies, pur isso a ele nu'l antressa qu'al falan Castellano, mas si Mirandês !

Y ende vai un eisemplo dal que se fai an Miranda... An Mirandês essa fraze anté yê mas cuôrta : "Stamos nal n°13" al que da pra poupar tinta !!!!!!

An Mirandês dezimos "çcunto"...



E mas outro... yê de pouca vergoña...



01/10/07

Los Mirandêses y al resto dal Peis


Eisiste eidentidade Mirandêsa ? Al que somos ? Mirandêses ou Purtuêses ou los dous al mesmo tiêmpo ?
Son essas perguntas que me stan agora ha passar pula cabeça purque stou ha ver y oubir cousas que nun me gustan, prencipalmiente la Ouniversidade de Miranda que stamos ha perder piêdra pur piêdra.

Y anton al que somos ? Se somos Purtuêses purque coño mos stan ha tirar la Ouniversidade ?

Y se somos Mirandêses, purquei qu'anton nun vamos çfander al que yê nuôsso !!!

Sta se m'ha rellembrar ua cousa de quando you tenie uns 15 años y que me fui al cunxulado de Purtual an Burdeus pra pedir al que tenie dreito, ser Purtuês. Habie un scretairo qu'eilli staba y la purmeira cousa que me pediu fui d'adonde yê que you éra. You dixe lo qu'éra de "Miranda do Douro"... Y esse nabo al que m'arresponde : "Ah ! Vocês são mais Espanhois que Portuguêses !".

You n'aquel tiêmpo nun sabie al que l'habie d'arresponder... mas hoije sei y terie lo you dito que si yê verdade que vou a Spaña cumprar la gazolina purque yê mas barata, que si vou a Spaña ha fazer las compras, que si vou a Spaña quando tengo preciso de ver un médico, y que talveç si me casarei c'ua Spañola... Mas isso todo solo yê purque los Mirandêses son uns squecidos dal gubiêrno y que siêmpre fui assi !

Quando éra pra furma al "doze y dobra" pra cumbater Napoléon qu'anté la Ouskadi Francêsa al fuômos ha buscar, pra isso ya al gubiêrno mos pecisaba !

Al que somos ? Somos Purtuêses çfrente de los outros, mas Purtuêses. Pur isso al gubiêrno ten de mos deixar al que mos pertence !